ඉඩම් ගනුදෙනු සිදුකිරීමේදී නිසියාකාරව නීතිය නොදන්නාකම නිසාවෙන් බොහෝ පිරිසකට විවිධ අභියෝගවලට මුහුණ දීමට සිදුවේ. නීතිය පිළිබඳ ප්‍රමාණවත් දැනුමක් ඇති පුද්ගලයෙකුට එවැනි අවස්ථාවක් බුද්ධිමත්ව කළමනාකරණය කර ගැනීමට හැකිය. එසේම අනාගතයේදී ගැටලු ඇතිවිය හැකි විවිධ මාර්ග අවහිර කර ගැනීමේ හැකියාව ද උදාවේ.වර්තමානයේ ඉඩම් විකිණීම සහ මිලට ගැනීම සම්බන්ධව බොහෝ දෙනා වැඩි උනන්දුවක් දැක්වුවද මෙම විෂය පථයට අදාළ නීතිමය පසුබිම පිළිබඳව දැනුම ඉතා අල්ප ය.

ඉඩම් විකිණීම ආකාර දෙකකට සිදුවේ. ඒ කොන්දේසි සහිත විකිණීම් සහ කොන්දේසි රහිත විකිණීම් ලෙසයි. කෙසේ වෙතත් ඉඩමක් මිලදී ගැනීමට පෙර ඉඩම් ලියාපදිංචි කිරීමේ කාර්යාලයේ ඉඩමට අදාළ ලේඛන පරීක්ෂා කරවා ගැනීම සිදු කළ යුතුයි. හිමිකම් පරීක්ෂාව ලෙසින් හඳුන්වන්නේ ද මෙයයි. ඉඩමේ වර්තමාන ලියාපදිංචි හිමිකරුවා කවුද?,ඉඩමට අදාළව සිදුවී ඇති පැවරීමේ ස්වභාවය කවරාකාරද?,ඉඩම සම්බන්ධව දැනට පවතින නඩු මොනවාද? වැනි කාරණා ඉඩම මිලදී ගැනීමට පෙර අනාවරණය කරගැනීම වඩාත් ඥානාන්විත ය.

තෑගි ඔප්පු වලින් ඉඩම් පවරාදීමක් , ඉඩම් විකිණීමකට වඩා තරමක් වෙනස් ය. ඉඩමක් තෑගි දීමට සාධාරණ හේතුවක් තිබිය යුතුය.එනම් දරුවන් කෙරෙහි ඇති ආදරය, උපකාරයකට ප්‍රතිඋපකාරයක් කිරීමේ අවශ්‍යතාව, ඥාති බැඳීම ආදී කාරණා ය. ඉඩම තෑගි දීමට හේතුව තෑගි ඔප්පුවේ පැහැදිලිව ම සඳහන් කළ යුතුය. එලෙස සාධාරණ හේතුවක් නොමැති වූ විට නීතිය ඉදිරියේ එම ක්‍රියාව අභියෝගයට ලක්වේ.ඉඩමක් කට වචනයෙන් පවරා දිය නොහැක. එවැනි ගනුදෙනු නීතිය ඉදිරියේ වලංගු නොවේ. නොතාරිස්වරයෙකු විසින් සහතික කළ ඔප්පුවකින් පවරා දීම හෝ අන්තිම කැමති පත්‍රයකින් පවරා දීම පමණක් නීතිය ඉදිරියේ වලංගු වේ. මෙම අන්තිම කැමති පත්‍රය වලංගු වන්නේ ද ඉඩම පවරා දුන් පුද්ගලයාගේ මරණයෙන් පසුවයි.

තමන් විසින් කලින් කරන ලද ඉඩම් ගනුදෙනුවක් අවලංගු කිරීමට අවශ්‍ය නම්, එය ඔප්පුවක් මාර්ගයෙන් ම සිදු  කළ යුතුය. එනම් අවලංගු කිරීමේ ඔප්පුවක් අත්සන් කළ යුතුය. මුල් ඔප්පුවෙහි දීමනාකරු ද ලැබුම්කරු ද අවලංගු කිරීමේ ඔප්පුවෙහි අත්සන් කිරීම අනිවාර්ය වේ. එලෙස ඔප්පුව ලියා අත්සන් කළ දින සිට මෙම අවලංගු කිරීම වලංගු ය.

ජීවිත භුක්තිය තබාගෙන තම ඉඩම දරුවන්ට පවරා දීමට බොහෝ වැඩිහිටි පිරිස් පෙළඹේ. එවිට යම් අකටයුත්තක් වූ කළ තම භුක්තියේ බලය ක්‍රියාවේ යෙදවීමේ හැකියාව ඔවුන්ට හිමි වේ.එවිට දෙමව්පියන්ව මහ මඟට ඇද දැමීමට දරුවන් අපොහොසත් වේ. අන්තිම කැමති පත්‍රයක් වුවද අවලංගු කිරීමේ හැකියාව පවතී. මේ අනුව අලුත් අන්තිම කැමති පත්‍රයක් ලැබීමෙන් මුල් අන්තිම කැමති පත්‍රය බල රහිත කළ හැකිය. යමෙකුට තෑගි ඔප්පුවකින් ඉඩමක් පවරා දී ඇති අවස්ථාවක වුවද දිසා අධිකරණයේ නඩුවක් පවරා එම තෑගි ඔප්පු අවලංගු කළ හැක.

ඉඩම් සම්බන්ධ අයිතිවාසිකම් අයිතිය සහ භුක්තිය ලෙස කොටස් දෙකකට වෙන් කළ හැක. ඉඩමෙහි පදිංචි වී සිටීම, ඉඩම වගා කිරීම,ඉඩම වැඩිදියුණු කිරීම වැනි කටයුතු භුක්තිය යටතට ගැනේ.අනවසරයෙන් ඉඩම් වලට ඇතුළු වී ඒවා භුක්ති විඳීම නීති විරෝධී ක්‍රියාවකි. බදුකරුවන් සහ කුලී නිවැසියන්  නීත්‍යානුකූලව ඉඩම් භුක්ති විඳින්නන් ය.බදු ඔප්පුවක් මත රැඳී සිටින අයෙකු බදු කුලී නියමිත පරිදි නොගෙවයි නම් ඊට එරෙහිව නඩු පැවරිය හැකිය.කුලී නිවැසියෙකු නෙරපා හැරීමට අවශ්‍ය නම් ප්‍රථමයෙන් නීතිඥයෙකු මාර්ගයෙන් දේපළෙන් ඉවත්වීමේ නිවේදනයක් යැවීම සිදුකළ හැකිය. ඉන් අනතුරුව අනෙකුත් නීතිමය ක්‍රියා මාර්ග ගත හැක.

ඉඩමට බලෙන් ඇතුළු වී භුක්ති විඳීම, වගාවන් විනාශ කිරීම, වැට මායිම් සම්බන්ධ ගැටලු,මාර්ග අවහිරිකිරීම් වැනි ගැටලු සුලබව දැකිය හැක.මෙවැනි ආරවුල් දුර දිග යාමෙන් බරපතල හානි සිදුවිය හැක. එම තත්ත්වය මගහරවා ගැනීමට "66 වගන්තියේ නඩුවක්" පැවරිය හැක. එලෙස 66 වගන්තියේ නඩු පවරනු ලබන්නේ මහේස්ත්‍රාත් අධිකරණය යි. ආරවුලේ පාර්ශ්වකරුවෙකු විසින් පොලිස් ස්ථානයක් වෙත කරන පැමිණිල්ලක් අනුව නඩු පැවරීමට පොලිසිය බොහෝ අවස්ථාවල කටයුතු කරයි. වැට මායිම් ගැටලු ඉක්මනින් නිරාකරණය කරගත යුතුය.එසේ නොවුනහොත් මනුෂ්‍ය ඝාතන දක්වා ඒවා දුර දිග යා හැක.

මායිම් තීරණය කිරීම සඳහා පවරන නඩු මැනුම් නඩු නමින් හැඳින්වේ. යාබද ඉඩමේ අයිතිකරු විසින් තම ඉඩමේ කොටසක් අත්පත් කරගෙන සිටින විට මැනුම් නඩුවක් ක්‍රියාත්මක කළ හැක. ඉඩමේ පැවැති මායිම තීරණය කර ගැනීම, බලෙන් අත්පත් කරගත් කොටස නැවත හිමිකර ගැනීම සහ බලෙන් අත්පත් කර ගැනීම නිසා ඇති වූ අලාභය අය කර ගැනීම වැනි විසඳුම් ඒ ඔස්සේ හිමි කර ගත හැක. කෙසේ වෙතත් මෙතෙක් පැහැදිලිව නොපැවති මායිමක් සම්බන්ධ ගැටලුවකදී වඩාත් යෝග්‍ය වන්නේ මැනුම් නඩුවක් නොව බෙදුම් නඩුවකි.

ඉඩමක් උකස් කළ යුත්තේ උකස් ඔප්පුවක් අත්සන් කිරීමෙන් අනතුරුවයි. උකස් ඔප්පුවේ මුල් පිටපත ණය හිමියා සන්තකයේ තබාගත යුතුවේ. ණය මුදල ආපසු ගෙවූ විට උකස් හිමියා ඒ බව පිළිගන්නා සටහනක් ඔප්පුවෙහි සටහන් කර ඔප්පුව නැවත ඉඩමේ අයිතිකරු වෙත ලබාදෙයි. එය ඉඩම් ලියාපදිංචි කිරීමේ කාර්යාලයට ඉදිරිපත් කිරීමෙන් අනතුරුව අදාළ උකස අවලංගු වෙයි.

යමෙක් අනුන්ගේ ඉඩමක් වසර දහයක් බලෙන් භුක්ති විඳි විට එම ඉඩම අයිති කරගත හැකිය. මෙම කරුණ රජයට අයත් ඉඩම්වලට වලංගු නොවේ. එසේම කිසියම් ඉඩමක් මතින් වර්ෂ දහයක කාලයක් ගමන් කළහොත් එම පුද්ගලයාට එම මාර්ගය භාවිත කිරීමේ අයිතිය ලැබේ. තම ඉඩමට කිසියම් ප්‍රවේශයක් නැතිනම් අසල්වැසියාගේ ඉඩම හරහා යාමට අයිතිය ඉල්ලා සිටිය හැක. මෙබඳු නෛතික තත්ත්වයන් පිළිබඳව  සැලකිලිමත් වීම ඔස්සේ අනාගතයේදී මුහුණ දිය හැකි බොහෝ ගැටලු වළක්වා ගැනීම නිසැකව ම පහසුවේ.

වාසනා වික්‍රමසිංහ.