ඔටිසම්, වර්තමානය වන විට ඔටිසම් වර්ණාවලි ආබාධ (Autism Spectrum Disorder - ASD) ලෙස හැඳින්වේ. නැතහොත් මනෝ වික්ෂිප්තභාවය ලෙස හැඳින් වේ. ඇමරිකානු මනෝචිකිත්සක සංගමය (American Psychiatric Association) විසින් 2013 දී ඔටිසම් යන පදය ඔටිසම් වර්ණාවලී ආබාධ ලෙස වෙනස් කරන ලදී.  නමුත් ඇතැම් පර්යේෂකයන් මෙය ළමා භින්නෝන්මාදය ලෙස හඳුන්වනු ලබයි. කෙසේ වෙතත් මෙය ස්නායු සංවර්ධන ආබාධයකි. තවත් ලෙසකින් අරුත් ගැන්වුවහොත් ASD යනු දරුවාගේ මොළයේ වෙනස්කම් නිසා ඇතිවන සංවර්ධන ආබාධයකි. එමෙන් ම මෙම අක්‍රමතාව මෘදු බවේ සිට දරුණු අවස්ථාවක් දක්වා වර්ධනය වේ. ASD සහිත පුද්ගලයින් සාමාන්‍ය පුද්ගලයින්ට වඩා වෙනස් ලෙස හැසිරීමට, අන්තර්ක්‍රියා කිරීමට සහ ඉගෙනීමට හැකි ය. ඔවුන්ට සමාජ අන්තර්ක්‍රියා සහ වාචික සහ අවාචික සන්නිවේදනය අර්ථකථනය කිරීම සහ භාවිතා කිරීම සම්බන්ධයෙන් ගැටලු පවතී. මෙය ගැහැනු ළමයින්ට වඩා පිරිමි ළමුන් තුළ සිව් ගුණයක් පමණ හඳුනා ගත හැකිය.

හඳුනා ගැනීමේ ලක්ෂණ

ඔටිසම් විවිධ වයස්වල දී වර්ධනය විය හැකි ය. සාමාන්‍යයෙන් මාස 15 සිට 30 දක්වා ළදරුවන් තුළ මෙම ලක්ෂණ හඳුනා ගත හැකිය. ළදරු වියේ දී ම ඔටිසම් අක්‍රමතා ලක්ෂණ විනිශ්චය කිරීමට දෙමාපියන්ට හෝ වෛද්‍යවරුන්ට හැකි නම්, ප්‍රතිකාර කිරීමෙන් ළදරුවාගේ මොළය සාර්ථකව දියුණු කිරීමට හැකි වේ. මෙම ලකුණු සාමාන්‍යයෙන් මාස 12 ත් 18 ත් අතර මූලිකව දක්නට ලැබෙන නමුත් දෙමව්පියන් තව දුරටත් එම ලක්ෂණ ඔටිසම් අක්‍රමතාවය ම ද යන්න සොයා බැලිය යුතු ය. මාස 16ක් වන දරුවකු වචන කතා කිරීම, අවුරුදු 2 දරුවකු වචන දෙකක වාක්‍ය ඛණ්ඩයක් කතා කිරීම සිදු කළ යුතු අතර මොවුන් තුළ එවැනි භාෂා කුසලතාවක් දැකිය නොහැක. දරුවා එක ම වචන නැවත නැවත කත කිරීම, වාචිකව ඇසෙන දේ නැවත නැවතත් පුනරුච්චාරණය කිරීම සිදු කරයි.

• වෙනත් පුද්ගලයින් සමඟ අන්තර් ක්‍රියා කිරීමේ දුෂ්කරතා හෝ ඔවුන් අන් අය සමඟ අන්තර් ක්‍රියා කරන ආකාරයෙහි වෙනස්කම්
• අක්ෂි සම්බන්ධතා, අභිනයන් සහ මුහුණේ ඉරියව් වැනි වාචික නොවන සන්නිවේදනය භාවිතා කිරීම සහ අවබෝධ කර ගැනීමේ ගැටලු
• භාෂා සංවර්ධනය ප්‍රමාද හෝ සංවර්ධනයට නොපැමිණීම
• සබඳතා ගොඩනැගීමේ සහ අවබෝධ කර ගැනීමේ ගැටලු
• පුනරාවර්තන මෝටර් හැසිරීම්, අත් ගසා ගැනීම, ශරීරය පැද්දීම හෝ පුනරාවර්තන කථාව හෝ සෙල්ලම් කිරීම වැනි හැසිරීම්
• පරිසරයේ හෝ චර්යාවේ සමානකම සඳහා අවධාරනය කිරීම
• දැඩි හෝ අසාමාන්‍ය අවශ්‍යතා
• ඝෝෂාකාරී ඝෝෂාවලට අකමැති වීම 
• එක් මාතෘකාවක් කෙරෙහි දැඩි අවධානය යොමු කිරීම අපහසු වීම
• නොගැලපෙන වචන හෝ වාක්‍ය ඛණ්ඩ භාවිතා කිරීම

ඔටිසම් රෝගයේ වෙනත් ලක්ෂණ ලෙස,

• සෙල්ලම් බඩු සමඟ සෙල්ලම් කිරීමට වඩා යම් ආකාරයකින් සංවිධානය කිරීම 
• වෙනත් දරුවන් සමඟ සෙල්ලම් කිරීමෙන් වැළකී සිටිම
• අවුරුදු 2ක දරුවන්ට අනෙක් අයගේ හැඟීම් හෝ මුහුණේ ඉරියව් හඳුනා ගැනීමට නොහැකි වීම
• දුර්වල අත් පාලනය
• මලබද්ධය වැනි ශාරීරික ගැටලු
• දුර්වල නින්ද
• ආහාර නොවන ආහාර අනුභව කිරීමේ ප්‍රවණතාව 

මෙම අක්‍රමතාවෙන් පෙළෙන දරුවාට එදිනෙදා ජීවිතයේ දී සමාන්‍ය ලෙස කෙතරම් හොඳින් ක්‍රියා කළ හැකි ද යන්න ඔවුන්ගේ රෝග ලක්ෂණවල බරපතලකම මත රඳා පවතී. එසේ ම සමහර පුද්ගලයින්ගේ රෝග ලක්ෂණ සෑම විට ම පහසුවෙන් හඳුනාගත නොහැක.

ඔටිසම් අක්‍රමතාවයට හේතු තිබේද??

ASD සඳහා පැහැදිලි හේතුවක් නොමැත. එය සොයා ගැනීමට තවමත් පර්යේෂ්කයන් සමත් වී නොමැත. නමුත් මෙය ජීව විද්‍යාත්මකව පදනම් වූ ආබාධයක් ලෙස සැලකේ. මෙයට බලපාන අවදානම් සාධක පවතින අතර දරුවාගේ උපතේ දී ඉහළ මාතෘ වයස මෙන් ම මාතෘ ප්‍රසව ඖෂධ භාවිතය, ලේ ගැලීම හෝ ගර්භණී දියවැඩියාව ඇතුළත් වේ. ඔටිසම් පිළිබඳ ජීව විද්‍යාත්මක න්‍යායක දත්ත අනුව මොළයේ ස්නායු ආබාධ කිහිපයක් ම ASD ලක්ෂණ සමඟ සම්බන්ධ වී ඇති බව තහවුරු වී ඇත. ASD යනු මෙම ආබාධවල එක් රෝග ලක්ෂණයක් පමණී.

• ටියුබෙරස් ස්ක්ලෙරෝසිස් සහ fragile X syndrome (උරුම වූ ආබාධය)
• මස්තිෂ්ක ඩිස්ජෙනිස් (මොළයේ අසාමාන්‍ය වර්ධනය)
• රෙට් සින්ඩ්‍රෝමය (තනි ජානයක විකෘතියක්)
• පරිවෘත්තීයතාවයේ සහජ දෝෂ සමහරක් (ජෛව රසායනික දෝෂ) ආදිය ස්නායු ආබාධ කිහිපයක් වේ.

ඔටිසම් රෝගය සඳහා ජානමය හා පාරිසරික බලපෑමක් ඇති නමුත් 100%ක් ඒ මත පදනම් නොවේ. සෞඛ්‍ය සේවා සපයන්නන් නිශ්චිත ජානමය හේතු ලෙස හඳුනා ගෙන ඇත්තේ 10% සිට 20% දක්වා පමණි. මෙම අවස්ථා වලට ASD හා සම්බන්ධ විශේෂිත ජානමය සින්ඩ්‍රෝම, එනම් බිඳෙනසුලු X සින්ඩ්‍රෝමය සහ ජාන කේතයේ දුර්ලභ වෙනස්කම් ඇතුළත් වේ.

ඔටිසම් රෝගයෙන් පෙළෙන එක දරුවකුට වඩා සිටින පවුල් බොහොමයක් ඇත. මෑතක දී සිදු කළ අධ්‍යයනයන් මගින් සොයාගෙන ඇත්තේ අවම වශයෙන් එක් ආකාරයක පවුල් ඔටිසම් රෝගයක් සඳහා බලපාන ජානය වර්ණදේහ 13ක් මත පදනම් විය හැකි බවයි. සමහර පවුල්වල ඔටිසම් පරම්පරාවෙන් පරම්පරාවට සම්ප්‍රේෂණය වන බව පෙනේ. එමෙන් ම තවත් පවුල්වල ඔටිසම් රෝගය පෙර පරම්පරාවල දක්නට නොලැබෙන නමුත් බහු සහෝදර සහෝදරියන්ට බලපාන බවක් පෙන්වයි. මෙම පර්යේෂණයේ ප්‍රතිඵලය මඟින් අවම වශයෙන් එක් “ඔටිසම් ජානයක්” හෝ අවසානයේ දී සොයාගත හැකි ය.

කෙසේ වෙතත්, ASD පුද්ගලයින්ගෙන් බහුතරයකට ශක්තිමත් පවුල් ඉතිහාසයක් පවතින බව තහවුරු වී නොමැත. එය පාරිසරික හෝ පාරිසරික හා ජානමය සාධකවල එකතුවක් ඔටිසම් අක්‍රමතා වර්ධනයට දායක වන බව සනාත කිරීමට සමත් වේ. මෙම සන්දර්භය තුළ, පාරිසරික යන්නෙන් අදහස් කරනුයේ ආසාදන, විෂ, පෝෂණය හෝ වෙනත් සාධක ඇතුළු ඕනෑ ම ජානමය නොවන සාධකයකි.

ASD සඳහා ප්‍රතිකාර

ASD සඳහා නිසි වෛද්‍ය ප්‍රතිකාරයක් නොතිබුණ ද, සමහර ඔටිසම් රෝග ලක්ෂණ සඳහා ප්‍රතිකාර තිබේ. වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දීමට පෙර දරුවාගේ ළමා රෝග පිළිබඳ වෛද්‍යවරයා සමග සාකච්ඡා සිදු කළ යුතුය. බහුලව භාවිතා වන ඖෂධ වන්නේ Risperidone හෝ Aripiprazole වැනි ප්‍රති-සයිකොටික් කාරක වේ. Methylphenidate, Fluoxetine, Antiepileptic ඖෂධ සහ වෙනත් ඖෂධ විශේෂිත රෝග ලක්ෂණ සඳහා භාවිත වේ. ඕනෑ ම ඖෂධයකට දරුවා දක්වන ප්‍රතිචාරය නිරීක්ෂණය කිරීම සඳහා සමීප නිරීක්ෂණයක් ද අත්‍යවශ්‍ය වේ.

ACD දරුවන් විවිධ සංවේදක උත්තේජකවලට අතිශයින් සංවේදී විය හෝ නොවිය හැකි බැවින් ඒ සඳහා සංවේදක ඒකාබද්ධතා චිකිත්සා ප්‍රතිකාරය භාවිත කළ හැක. මෙමගින් පුද්ගලයෙකුගේ මොළයේ සංවේදක ආදානය සකසන ආකාරය පිළිබඳව තක්සේරු කරයි. මෙය සංවේදක අනුකලනය පුහුණු කළ වෘත්තීය හෝ භෞත චිකිත්සකවරයකු හරහා සිදු කළ හැකිය.

එමෙන් ම dry pouring, sensory tools, blowing candle exercise, attention exercise වැනි ප්‍රතිකාර ක්‍රියාකාරකම් ද යොදා ගත හැක.

දෙමාපිය සහයෝගය කෙසේ විය යුතු ද?

• දරුවාට පැහැදිලි හා සරල උපදෙස් දෙන්න
• ඔවුන් භාෂාව වචනානුසාරයෙන් අර්ථ නිරූපණය කරන්න. (උපමා, හැඳින්වීම්, දිගු වැකි භාවිත නොකරන්න)
• ශරීර භාෂා ලකුණු ගැන විමසිලිමත් වන්න
• සමාජමය වශයෙන් මැදිහත් වීමට ඔවුන්ට උදව් කරන්න
• ඉවසිලිවන්තව හා කොන්දේසි විරහිතව ඔවුන්ට ආදරය කරන්න

ප්‍රසිලා සඳරුවනි.