HIV (Human Immunodeficiency Virus) සහ AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome) යනු විශාල සෞඛ්‍ය ගැටලුවක් වන ආසාදනික රෝග දෙකකි. HIV වෛරසය මිනිසාගේ ආරක්ෂක පද්ධතිය විනාශ කරයි. විශේෂයෙන්ම CD4 T-Cell වර්ගයේ ආරක්ෂක කෝෂ ආක්‍රමණය කිරීමෙන්, ආසාදනය වූ පසු ආරක්ෂක පද්ධතිය අවධානමකට පත්වෙන අතර එය AIDS බවට පත්විය හැක. AIDS යනු HIV ආසාදනය ව්‍යපෘතිමය වෙමින්, ආරක්ෂක පද්ධතිය අඩු වී විවිධ සංකීර්ණ රෝග හා ආසාදන වලට ගොදුරුවීමේ අවස්ථාවකි.

HIV ආසාදනය වීම පහත හේතූන් මඟින් සිදු වේ.

• ලේ හුවමාරු කිරීම-ආසාදිත ලේ හෝ රුධිර නිෂ්පාදන භාවිත කිරීම හෝ ඒවා අන් අයගේ ලේ සමඟ කලවම් වීම තුළින් මෙය ඇති විය හැකිය.
• අනාරක්ෂිත ශාරීරික සම්බන්ධතා-ආරක්ෂාවක් නොමැතිව ඇති කරන ලිංගික සම්බන්ධතාවන් හරහා ද මෙය ඇති විය හැකිය.
• ගර්භණී මවක් හරහා දරුවාට- ගර්භණී සමයේදී හෝ දරු උපතේදී, මවගේ වෛරසය දරුවාට මාරු විය හැක.
• සංසර්ප උපකරණ භාවිතය-මත්කුඩු ආශ්‍රිතයින් අතර උපකරණ බෙදාගැනීමේ දී ද මෙය ඇති විය හැකිය.

HIV ආසාදනය වූ පසු, ආසාදිත පුද්ගලයාට පළමු සති කිහිපය තුළ උණ, සිරුරු වේදනාව හෝ කටුක වෛරස් අවධියක් ඇතිවිය හැක. පසුව, ආසාදනය අධික වන අතර අසාධාරණ ආසාදන සහ සමීප නව රෝග රැසක් ඇතිවිය හැක. එම ලක්ෂණ ලෙස නොනවතින උණ සහ ඇඟ සිසිල් වීම,බර අඩුවීම,කටුක සමේ සහ මුත්‍රා ආසාදන,හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාව ආදිය හඳුනාගත හැකිය.

HIV/AIDS සඳහා පූර්ණ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාරයක් නොමැති වුවද, රෝගීන්ට ආසාදන පාලනය සඳහා Anti-Retroviral Therapy(ART)නම් වූ ප්‍රතිකාර ක්‍රමවේදයක් ලබා දී තිබේ. ART මඟින් ආසාදන මට්ටම අඩු කරමින් ආරක්ෂක පද්ධතිය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා දායක වේ. මෙය විශාල මට්ටමින් ආරක්ෂාවක් සැලසීමට උපකාරී වන අතර, රෝගීන්ට දීර්ඝ කාලයක් පැවැත්මට සහ ආසාදන වලට ගොදුරුවීම අවම කිරීමේ අරමුණ ඇති වේ.

HIV/AIDS ආසාදනය වැළැක්වීමට ආරක්ෂිත ලිංගික සම්බන්ධතා, ආරක්ෂිත රුධිර ප්‍රතිචාර ආශ්‍රය සහ ආධාරක උපකරණ භාවිතය මෙන්ම ගොදුරු වූවන් ජීවිත රැකීම සඳහා සම්පූර්ණ පරීක්ෂාවන් සහ අවවාද රීතිවලට අනුකූල වීම අවශ්‍ය වේ.

ලෝකයේ එච්.අයි.වී./ඒඩ්ස් රෝගය පැතිරීමේ මානසිකත්වය හා ව්‍යාප්තිය වර්ෂ ගණනාවකින් වෙනස් වී ඇත.මෙම රෝගය වෛරසයක් හරහා පැතිරෙන අතර, එය මිනිස් ශරීරය තුළ ප්‍රධාන වශයෙන් මංසලින්, ශරීර ආසවයන්ගෙන් හෝ ගර්භණී කාන්තාවන්ගේ ගැබ් තුළ සහ  පාරිභෝගික ජලය හරහා පැතිරෙයි. 
මෙහි සීඝ්‍ර ව්‍යාප්තිය සහ ප්‍රධාන බලපෑම් සහිත කලාප පහත ආකාරයෙන් දැක්විය හැකිය.

• උප-සහාරානු අප්‍රිකාව-ලෝකයේ වැඩිම එච්.අයි.වී./ඒඩ්ස් ආසාදිත සංඛ්‍යාවක් සහිත ප්‍රදේශයයි. මෙම ප්‍රදේශයේ ආසාදිත සංඛ්‍යාව ලෝකයේ සම්පූර්ණ සංඛ්‍යාවේ 70% කට වැඩි ප්‍රතිශතයක් වේ. ආර්ථික අසීරුතා සහ සෞඛ්‍ය සේවා සීමා වීමෙන් මෙය වැඩිම පරිදි බලපෑමක් සිදුකරයි.
• එක්සත් ජනපදය සහ යුරෝපය- වඩාත්ම පිරිසිදු පරිභෝජන ක්‍රම නිසා එච්.අයි.වී./ඒඩ්ස් ප්‍රවේශමකින් පැතිරීමට අඩු වී ඇතත්, එය මුලික ලෙසම ඇඳුම් පෙළපත් හෝ අන් අය සමඟ සම්බන්ධතාවයන් හරහා පැතිරෙන බව දක්නට ලැබේ.
• ඉන්දියාව සහ චීනය-මෙම රටවල ආසාදිත රෝගීන් සංඛ්‍යාව අඩු වුවද, ජනගහනය විශාල බැවින් එම අනුපාතය එලෙසම හෝ ආරක්ෂක මට්ටමේ පාලනය කර තිබේ. මෙම රටවල රජයන් ප්‍රතිකාර සහ අවධානම් අවස්ථාවන්ට ආරක්ෂාව සැපයීමට කටයුතු කරයි.

ව්‍යාප්තියේ හේතු ලෙස ඉහත සඳහන් කළ පරිදි ශාරීරික සම්බන්ධතා,සිරුරට බෝ වන ආසාදන,එනම් ආසාදනකාරී එන්නත් හෝ බෙහෙත් එන්නත් වලින් සහ පොදු පාවිච්චියක් ඇති සායනික උපකරණවලින් වෛරසය පැතිරීම,ගර්භණී හා ඉපදීමේ කාලය එනම් ගැබ් තුළ ආදී අවස්ථා දැක්විය හැකිය.

ව්‍යාප්තිය පාලනය සඳහා  ART ප්‍රතිකාර වැඩසටහන් ලොව පුරා රටවල් රැසක ක්‍රියාත්මක කරයි. එමෙන්ම වෛද්‍ය ආරක්ෂාව එනම් සුරක්ෂිත ලිංගික ක්‍රම, අධ්‍යාපනික වැඩසටහන්, සහ එන්නත් ලබාදීම ඇතුළුව වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක වේ.

ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය (WHO) සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ එච්.අයි.වී./ඒඩ්ස් වැඩසටහන් (UNAIDS) මගින් මෙම රෝග පාලන ක්‍රම හා ජනතාවට අධ්‍යාපනය සහිත වැඩසටහන් සිදු කිරීම තුළින් මෙය පාලනය කිරීමට කටයුතු කරයි.

ශ්‍රී ලංකාවේ එච්අයිවී/ඒඩ්ස් ව්‍යාප්තිය අඩු මට්ටමක පවතී. ශ්‍රී ලංකාවේ සෞඛ්‍ය අංශ සහ රාජ්‍ය ආයතන මෙය පාලනය කිරීමේ වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කර ඇති අතර එමඟින් ආසාදන සහ ඵලදායි පාලන ක්‍රියාමාර්ග ගෙන ඇත.

2024 වන විට 0.1% ට අඩු ව්‍යාප්තියක් එනම් සමස්ත ජනගහණයේ ව්‍යාප්තිය යම් තරමට පහළ මට්ටමකින් පවතී. නමුත් තනි තනි කණ්ඩායම් අතර ව්‍යාප්තිය වැඩි විය හැකි අවදානමක් ඇත.ව්‍යාප්තිය වැඩි විය හැකි ප්‍රධාන කණ්ඩායම් අතර මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතා කරන අය, පුරුෂ සමලිංගිකයින් සහ සංක්‍රමණිකයන් සිටී.

සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය හා පෞද්ගලික ආයතන විසින් ජනතාව අතර මේ ගැන තව දුරටත් අවබෝධයක් ඇති කිරීමට වැඩි අවධානයක් යොමු කරන අතර ශ්‍රී ලංකාවේ මෙම තත්ත්වය පාලනය කිරීම සඳහා පාලන ක්‍රියාමාර්ග හොඳින් ක්‍රියාත්මක වෙමින් පවතින අතර, නව ආසාදන වළක්වා ගැනීම සඳහා රෝග විමර්ශන හා දැනුවත් කිරීමේ වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක වේ.

තිසාරා රාජපක්ෂ.