අද වන විට මුලුමහත් ලෝකයම කතාවෙන සහ අවධනයට ලක් වෙලා තියන මාතෘකාවක් තමයි ක්‍රිප්ටෝ කියන්නේ. මේ මූල්‍ය වෙළඳපොළ ආරම්භ වෙන්නේ  2009 දී පරිසර මෘදුකාංග නිර්මාණකරුවෙකු වන  නකාමුටෝ නම් අයෙක් විසින් Bitcoin නිර්මාණය කිරීමෙන් පසුවයි. Bitcoin ක්‍රිප්ටෝ මුදල් පද්ධතිය Blockchain තාක්ෂණය මත පදනම්ව ක්‍රියාත්මක වන අතර, එය මුදල් ගනුදෙනු කිරීමට සහ වෙළඳාමට සහාය වන පරිසරයක් ගොඩනගයි. Bitcoin හි කාර්ය මත ක්‍රිප්ටෝ වෙළඳපොළක් පිළිබඳ අවධානය මතුවී 2010 දී මුල් වෙළඳාම් ක්‍රියාත්මක විය. 

2010 සිට, මෙම ක්‍රිප්ටෝ මුදල් මූලික වෙළඳපොළ එකට එකතු වූ අතර  වෙනත් ක්‍රිප්ටෝ මුදල් වන Ethereum, Ripple, Litecoin,  සහ වෙනත් ඩිජිටල් ආර්ථික නියෝජන ආයතන කීපයක් හඳුන්වා දුන්නා. 2017 වසරේදී, Initial Coin Offerings (ICO) ක්‍රමය භාවිතා කරමින් නව ක්‍රිප්ටෝ මුදල් හඳුන්වා දීම ද ආරම්භ කරන ලදී. ඉන්පසු, ක්‍රිප්ටෝ වෙළඳපොළ වැඩිදුරටත් වර්ධනය විය, 2021 වනවිට විශාල වෙළඳපොළ වටිනාකමක් ඇති විය. එය ගෝලීය වශයෙන් ආයෝජන ක්ෂේත්‍රයේ අලුත්ම හෝ මෘදුකාංග මත පදනම් වූ පද්ධතියක් ලෙස පිළිගනු ලැබීය. 

ක්‍රිප්ටෝ මූල්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ ඉහල පෙලේ ක්‍රියාකාරීන් අතර ඉතා බලවත් පුද්ගලයන් කිහිපයක් සිටී.ඒ අතර ,

1. නකාමුටෝ යනු  Bitcoin සාම්ප්‍රදායික මුදල් පද්ධතියට විකල්පයක් ලෙස පිළිගනු ලැබූ මුලික ක්‍රිප්ටෝ මුදල් Bitcoin නිර්මාණය කළ පුද්ගලයා යි. 

2. විටාලික් බුටරින්  - Ethereum හි සම-ආරම්භකයා වන විටාලික් බුටරින්, smart contracts සහ decentralized applications (dApps) හඳුන්වා දී ඩිජිටල් ආර්ථිකයට නව සංකල්පයක් සොයා ගෙන  ඇත.

3. චැන්ග්පෙන් ජාවෝ (CZ) – Binance ක්‍රිප්ටෝ විකුණුම් මධ්‍යස්ථානයේ ආරම්භකයා වන චැන්ග්පෙන් ජාවෝ, වසරවලින් බොහෝ ප්‍රධාන ක්‍රිප්ටෝ විකුණුම් කටයුතු කළේය.

4. ඊලොන් මස්ක් – Tesla සහ SpaceX හි CEO වන එය, Bitcoin සහ Dogecoin වැනි ක්‍රිප්ටෝ මුදල් පිළිබඳව කරන ලද ප්‍රකාශයන් මඟින් මූල්‍ය වෙළඳපොලේ බලපෑමක් ඇති කළේය. ඔහුගේ ට්විට්ස් මගින් මිල වර්ධනය හෝ අවධානය යොමු කිරීමක් දැක්වීමේ හැකියාවක් ඇත.

5. බ්‍රයන් ආර්ම්ස්ට්‍රොං – Coinbase හි CEO වන බ්‍රයන් ආර්ම්ස්ට්‍රොං, ක්‍රිප්ටෝ වශයෙන් පළමු ආයෝජකයන්ට ආධාර කිරීමට සහ ඒ සඳහා පදනම් සලසන ව්‍යාපාරික සැලසුම් කිරීමට දැඩි උත්සාහයක් දක්වා ඇත.

6. ජැක් ඩෝර්සි – Twitter සහ Square (දැනට Block) ආයතන සමඟ සම්බන්ධිත ජැක් ඩෝර්සි, Bitcoin සඳහා විශේෂ අවධානයක් ලබා දී ඇත.

7. මයිකල් සේලර් – MicroStrategy හි CEO වන මයිකල් සේලර්, Bitcoin සඳහා වශීකෘත ආයෝජනය කිරීමට කටයුතු කළේය.

මෙම ක්‍රියාකාරීන්ගේ ක්‍රියාකාරිත්වය මඟින්, ක්‍රිප්ටෝ මූල්‍ය වෙළඳපොල ගෝලීය ආර්ථිකයට ද බලපෑම් එල්ල කරනු ලබයි. ක්‍රිප්ටෝ වෙළඳපොලේ දියුණු වීමත් සමඟ  ගැටලු කිහිපයක්  තිබේ,

1. කොටස් මිල සංක්‍රමණය – ක්‍රිප්ටෝ මුදල් වෙළඳපොලේ මිල සංක්‍රමණය ඉතාමත් අස්ථිතික හා අනපේක්ෂිත වේ. Bitcoin සහ Ethereum වැනි ප්‍රධාන ක්‍රිප්ටෝ මුදල්ගේ මිල එය බොහෝ දී දෘඩාංග තීරණයක් නොවන හෝ ගොඩක් වේලාවක් අධික ලෙස වෙනස් වේ.

2. අයථා නීතිකාරී ක්‍රියාකාරිත්වය – ක්‍රිප්ටෝ වෙළඳපොල භාවිතා කරන නීතිමය පද්ධති විවිධ රටවල් තුළ වෙනස් වීමත්, එම ක්‍රම සීමා සහ නීති රේගුලාසි සංවර්ධනය කිරීමේ අභියෝග ඇතිවීමයි. නීතිමය විවේචනයක් නැතිව, ක්‍රිප්ටෝ වෙළඳපොලේ අපරාධ කටයුතු වැඩි වීමේ අවදානමක් පවති.

3. සයිබර් ආක්‍රමණ සහ ආරක්ෂා – ක්‍රිප්ටෝ මුදල් සඳහා නවතම තාක්ෂණ සහිත ආරක්ෂක පද්ධති ඇතත්,  සයිබර් ආක්‍රමණ පවතින අතර, මෙය වෙළඳපොල තුළ ඉතාමත් කර්මික හා ආර්ථික අලාභයට හේතු වේ.

4. අධික පිරිවැය සහ පරිසර ගැටලු – Bitcoin සහ වෙනත් Proof of Work (PoW) මූල්‍ය පද්ධති මත පදනම් වූ ක්‍රිප්ටෝ මුදල් පද්ධති වලට විශාල පරිමාණයක් ඇති බලශක්ති පරිභෝජනයක් සිදු වේ, ඒ නිසා පරිසරයට දැඩි බලපෑමක් පවතී.

5. ඉහළ ආයෝජන අවදානම – ක්‍රිප්ටෝ වෙළඳපොලේ අස්ථිතිකතාව, පාරිභෝගික අවංකභාවය සහ ආයෝජකයින්ට බහුලව පවතින ඵලදායිභාව සහ මනෝභාවයන් නිසා, ඉහළ ආයෝජන අවදානමක් ඇත.

6. පරිභෝගික ආරක්ෂාව – ක්‍රිප්ටෝ වෙළඳපොලේ වැඩිම ගැටලුවක් වන්නේ පරිභෝගිකයින් සඳහා ගැටලු සහ අවාසනාවක් වන ස්ථානයන්හි ගැටලුවකින් පසු නොමැති වීමයි.

මෙම ගැටලු ක්‍රිප්ටෝ වෙළඳපොලේ අනාගත වර්ධනය සදහා පවා බලපාන බව පෙනේ. 2024 වන විට ක්‍රිප්ටෝ මූල්‍ය වෙළඳපොලේ සුවිශේෂී සංවර්ධන සහ ප්‍රවණතා වාර්තා  ඇත. විද්වතුන් සහ පරිශීලකයින් මේ වෙනස්වීම් ගැන බොහෝ අවස්ථාවලදී අදහස් පළ කර ඇත.  Bill Gates සහ Warren Buffett වැනි බහුතර විශාල මූල්‍ය නිෂ්පාදකයන්ට ක්‍රිප්ටෝ වෙළඳපොලේ ස්ථාවරකම මත අදහස් තිබේ, නමුත්  අපගේ ආරක්ෂාව වෙනුවෙන් නීතිමය පාලනය සහ ශක්තිමත් රෙගුලේටර කටයුතු අවශ්‍ය බවට ඔවුන් පවසයි. Andreas M. Antonopoulos, ක්‍රිප්ටෝ විශේෂඥයෙකු ප්‍රකාශ කර ඇත්තේ , Ethereum වැනි තාක්ෂණය සහ නව ප්‍රවර්ධනය ඉදිරි ගමනට සහය දක්වා ඇති බව පවසයි. මෙම අදහස්, විවිධ විද්වතුන් විසින් කෙරුණු විශ්ලේෂණයන් මත පදනම් වේ., ඔවුන්ගේ වාචික විශ්ලේෂණයන් අනුව, ක්‍රිප්ටෝ වෙළඳපොලට ආයෝජකයන් විශ්වාසය ඇති කරගනිමින්, එහි ගෝලීය හා අන්තර්ජාතික සම්පූර්ණ ආයෝජන ගොඩනැංවී ඇති බව තහවුරු වේ.

2024 වන විට, ක්‍රිප්ටෝ වෙළඳපොළ ගෝලීය ආර්ථිකයෙහි නව තාක්ෂණික සංකල්පය සඳහා මූලික වේදිකාවක් බවට පත්ව ඇත. විශේෂඥයන්ගේ අදහස් අනුව, නීතිමය පාලන ක්‍රමයන් සහ ආරක්ෂිත මට්ටම වර්ධනය කළ හැකි නම්, මෙය අනාගතයේදී වැඩි විශ්වාසය සහ ආයෝජන වර්ධනයක් ලබාගත හැක.

මංජුලා දිසානායක.