වන රක්ෂිත යනු, වනාන්තර සංරක්ෂණය සහ තිරසාර කළමනාකරණය සඳහා විශේෂයෙන් නම් කර ඇති ආරක්ෂිත භූමි ප්‍රදේශ වේ. ජෛව විවිධත්වය පවත්වා ගැනීම, වන විනාශය වැළැක්වීම සහ දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් අවම කිරීම සඳහා මෙම ප්‍රදේශ ඉතා වැදගත් වේ. වන රක්ෂිත බොහෝ විට විවිධ ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ සඳහා නිවහන වන අතර, ඒවායින් බොහොමයක් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව තිබේ. එනම්, ඒවා ලෝකයේ වෙනත් තැනක දක්නට නොලැබේ. පරිසර පද්ධති නියාමනය කිරීම, පරිසර පද්ධති සේවා සැපයීම සහ ගෝලීය පාරිසරික සෞඛ්‍යය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ද ඔවුන් ඉතා වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි.
මෙම ලිපියෙන් අපි රක්ෂිත වනාන්තරවල වැදගත්කම, ඔවුන් මුහුණ දෙන අභියෝග සහ පාරිසරික සංරක්ෂණය, මානව යහපැවැත්ම සහ තිරසාර සංවර්ධනය සඳහා ඔවුන් ඉටු කරන කාර්යභාරය සම්බන්ධව අවධානය යොමු කරමු .
රක්ෂිත වනාන්තර මොනවාද?
වන රක්ෂිතයක් යනු, සාමාන්‍යයෙන් රජයට හෝ සංරක්ෂණ සංවිධානවලට අයත්, එහි ස්වභාවික සම්පත් වාණිජ සූරාකෑමෙන් හෝ මානව ක්‍රියාකාරකම්වලින් ආරක්ෂා වූ, නම් කරන ලද භූමි ප්‍රදේශයකි. රක්ෂිතයක පරමාර්ථය වන්නේ වනාන්තරයේ ජෛව විවිධත්වය සංරක්ෂණය කිරීමයි. පස හා ජල සම්පත් ආරක්ෂා කිරීම සහ වන විනාශයේ අහිතකර බලපෑම් අවම කිරීම, වන සතුන් සඳහා වාසස්ථාන අහිමි වීම සහ දේශගුණික විපර්යාසයන් අවම කිරීමයි.
මෙම රක්ෂිත ප්‍රාථමික වනාන්තරවලින් (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම්වලින් බාධාවකින් තොරව පවතින වනාන්තර), ද්විතියික වනාන්තර (කැළඹීමෙන් පසු නැවත වර්ධනය වූ වනාන්තර) හෝ මේ දෙකේම මිශ්‍රණයකින් සෑදිය හැක. සමහර රක්ෂිත වනාන්තර පරිසර සංචාරක ව්‍යාපාරය හෝ තිරසාර දැව අස්වනු නෙලීම වැනි සීමිත මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් වලට ඉඩ ලබා දිය හැකි අතර, මූලික ඉලක්කය වන්නේ සංරක්ෂණය, පර්යේෂණ සහ පරිසර පද්ධති සෞඛ්‍යය පවත්වා ගැනීමයි.
රක්ෂිත වනාන්තර වල වැදගත්කම
- ජෛව විවිධත්ව සංරක්ෂණය
ජෛව විවිධත්වය සංරක්ෂණය කිරීමේදී රක්ෂිත වනාන්තර තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. මෙම ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති හෝ තර්ජනයට ලක්ව ඇති බොහෝ විශේෂ ඇතුළුව විශාල විශේෂ රාශියකට නිවහන වේ. වනාන්තර පරිසර පද්ධති අතිවිශාල විවිධ ශාක, සත්ත්ව සහ ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් විශේෂ සඳහා විශාල සහයක් දක්වයි. ඒවායින් බොහොමයක් පැවැත්ම සඳහා මෙම පරිසර පද්ධතිවල ස්ථාවරත්වය මත රඳා පවතී.
නිදසුනක් වශයෙන්, ඇමසන් වැසි වනාන්තරය, බොහෝ විට "පෘථිවියේ පෙනහළු" ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර, ගෝලීය ජෛව විවිධත්වය පවත්වා ගැනීම සඳහා ඉතා වැදගත් වන ශාක විශේෂ විශාල ප්‍රමාණයක් අඩංගු වේ. ඇමසන් සහ අනෙකුත් නිවර්තන කලාපවල වන රක්ෂිත වනාන්තර, කෘෂිකාර්මික හා නාගරීකරණය හේතුවෙන් සිදුවන වාසස්ථාන විනාශයෙන් මෙම විශේෂ ශාක ආරක්ෂා කිරීමට අවශ්‍යය වේ.
රක්ෂිත වනාන්තරවල දක්නට ලැබෙන ජෛව විවිධත්වය මගින් කෘෂිකාර්මික භෝග සඳහා පරාගනය, පළිබෝධ පාලනය සහ ජානමය සම්පත් වැනි අත්‍යවශ්‍ය සේවාවන් ද සපයයි. ජල චක්‍ර නියාමනය කිරීම, පස ඛාදනය වීමෙන් ආරක්ෂා කිරීම සහ කාබන් වෙන් කිරීමට දායක වන බැවින් පරිසර පද්ධතිවල සියුම් සමතුලිතතාවය පවත්වා ගැනීම සඳහා වනාන්තර ද වැදගත් වේ.
- දේශගුණික විපර්යාස අවම කිරීම
රක්ෂිත වනාන්තරවල වැදගත්ම කාර්යභාරයක් වන්නේ දේශගුණික විපර්යාස අවම කිරීමයි. වනාන්තර කාබන් සින්ක් ලෙස ක්‍රියා කරයි. වායුගෝලයෙන් කාබන් ඩයොක්සයිඩ් (CO2) අවශෝෂණය කර ගස්, පස සහ වෘක්ෂලතාදිය තුළ ගබඩා කරයි. මෙම ක්‍රියාවලිය දේශගුණික විපර්යාසයන්ට එරෙහි සටනේදී තීරණාත්මක වන හරිතාගාර වායුවල සමස්ත සාන්ද්‍රණය අඩු කිරීමට උපකාරී වේ.
කෘෂිකර්මාන්තය, දැව කැපීම හෝ නාගරික සංවර්ධනය සඳහා වනාන්තර එළි පෙහෙළි කරන විට සිදුවන විනාශය සහ වන විනාශය, ගෝලීය උණුසුම ඉහළ යාමට දායක වන CO2 විශාල ප්‍රමාණයක් වායුගෝලයට මුදා හැරේ. වන විනාශයෙන් වන රක්ෂිත ආරක්ෂා කර ගැනීමෙන්, අපට කාබන් විමෝචනය අඩු කළ හැකි අතර දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම අවම කිරීමට උපකාරී වේ.
- ජල නියාමනය සහ පාංශු ආරක්ෂාව
වනාන්තර, විශේෂයෙන් රක්ෂිත වනාන්තර, ජල නියාමනය සඳහා වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. ඔවුන් වැසි ජලය අවශෝෂණය කර ගංවතුර සහ නියඟ වළක්වා, ගංගා සහ ඇළ දොළවලට සෙමින් මුදා හැරීමෙන් ජල පෝෂක සෞඛ්‍යය පවත්වා ගනී. දූෂිත ද්‍රව්‍ය පෙරීම සහ ජල ප්‍රවාහය නියාමනය කිරීම, පහළ ප්‍රජාවන් සඳහා ස්ථාවර සැපයුමක් සහතික කිරීම මගින් ජලය පිරිසිදුව තබා ගැනීමට වනාන්තර උපකාරී වේ.
මීට අමතරව, වනාන්තර පස ඛාදනය වීමෙන් ආරක්ෂා කරයි. අධික වර්ෂාපතනයෙන් පස ගසාගෙන යාමෙන් වළක්වන ගස් මුල් පස එකට බැඳීමට උපකාරී වේ. වනාන්තර නොමැතිව, පාංශු ඛාදනය නිසා වගා කළ හැකි ඉඩම් අහිමි විය හැකි අතර, බෝග වගා කිරීම දුෂ්කර වන අතර ආහාර සුරක්ෂිතතාවයට තර්ජනයක් විය හැකිය.
- පරිසර පද්ධති සේවා
කාබන් විමෝචනය සහ ජල නියාමනය ඔබ්බට, වනාන්තර තවත් බොහෝ අත්‍යවශ්‍ය පරිසර පද්ධති සේවා සපයයි. මේවාට ඇතුළත් වන්නේ,
වාතය පිරිපහදු කිරීම, ගස් වාතයෙන් දූෂිත ද්‍රව්‍ය පෙරීම, වාතයේ ගුණාත්මකභාවය වැඩි දියුණු කිරීම සහ දූෂණයේ හානිකර බලපෑම් අඩු කිරීම.
1. ගංවතුර පාලනය: වැසි ජලය අවශෝෂණය කර ජලය ගලා යාම මන්දගාමී කිරීම මගින් වනාන්තර ගංවතුරේ බලපෑම අඩු කරයි.
2. වනජීවී වාසස්ථාන: වන රක්ෂිතයන් වන සතුන් සඳහා ආරක්ෂිත අවකාශයක් සපයයි.වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති විශේෂ ආරක්ෂා කිරීමට සහ පරිසර පද්ධති නඩත්තු කිරීමට උපකාරී වේ.
3. සංචාරක හා විනෝදාස්වාදය: වන රක්ෂිත බොහෝ විට පරිසර සංචාරක හා විනෝදාස්වාදය සඳහා භාවිතා කරනු ලබන අතර, දේශීය ආර්ථිකයන් සඳහා ආදායම් උත්පාදනය කරන අතරම ස්වභාවික සුන්දරත්වය සඳහා මිනිසුන්ට ප්‍රවේශය ලබා දෙයි.
- තිරසාර සංවර්ධනය සහ ජීවනෝපාය
පාරිසරික ඒකාග්‍රතාවය පවත්වා ගනිමින් ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාවන් සඳහා සම්පත් සැපයීමෙන් තිරසාර සංවර්ධනය සඳහා වන රක්ෂිතවලට සහාය විය හැක. බොහෝ ආදිවාසී ප්‍රජාවන් ඔවුන්ගේ ජීවනෝපාය සඳහා වනාන්තර මත යැපෙමින් ඖෂධීය ශාක, පලතුරු සහ දැව වැනි වන නිෂ්පාදන භාවිතා කරති. කෙසේ වෙතත්, වනාන්තර පරිසර පද්ධතිය නොවෙනස්ව පවතින බව සහතික කිරීම සඳහා මෙම සම්පත් තිරසාර ලෙස භාවිතා කිරීම අත්‍යවශ්‍ය වේ.
පරිසර සංචාරක ව්‍යාපාරය යනු, රක්ෂිත වනාන්තර තිරසාර සංවර්ධනයට දායක විය හැකි තවත් මාර්ගයකි. සංරක්ෂණය සහ පාරිසරික අධ්‍යාපනය කෙරෙහි අවධානය යොමු කරන වගකිවයුතු සංචාරක ව්‍යාපාරය ප්‍රවර්ධනය කිරීමෙන්, ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාවන්ට තම ස්වභාවික උරුමයන් රැක ගනිමින් ආදායම් උපයා ගත හැකිය.
වන රක්ෂිතය මුහුණ දෙන අභියෝග
බොහෝ ප්‍රතිලාභ තිබියදීත්, රක්ෂිත වනාන්තර ඒවායේ කාර්යක්ෂමතාවයට සහ තිරසාරත්වයට තර්ජනයක් වන අභියෝග රාශියකට මුහුණ දෙයි.
- නීති විරෝධී දැව කැපීම සහ දඩයම් කිරීම
නීතිවිරෝධී ලෙස දැව කැපීම ලොව පුරා රක්ෂිත වනාන්තරවලට ඇති වැදගත්ම තර්ජනයකි. විශේෂයෙන් නිවර්තන වනාන්තරවල දැව අස්වනු නෙලීම බොහෝ විට නිසි නියාමනයකින් තොරව සිදු වන අතර එය ඉතා වැදගත් පරිසර පද්ධති විනාශ කිරීමට හේතු වේ. දඩයම් කිරීම හෝ වෙළඳාම සඳහා වන සතුන් නීති විරෝධී ලෙස දඩයම් කිරීම වනාන්තර ජෛව විවිධත්වයට දැඩි තර්ජනයක් ද වේ.
බොහෝ අවස්ථාවලදී, රක්ෂිත වනාන්තරවල නීති සහ රෙගුලාසි ක්‍රියාත්මක කිරීම ප්‍රමාණවත් නොවන අතර, නීති විරෝධී ක්‍රියාකාරකම් වැළැක්වීම සඳහා ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාවන්ට සම්පත් හිඟ විය හැකිය. නිසි අධීක්ෂණයක් සහ බලාත්මක කිරීමක් නොමැතිව රක්ෂිත වනාන්තර සූරාකෑමට ගොදුරු වේ.
- දේශගුණික විපර්යාස සහ වන විනාශය
දේශගුණික විපර්යාස වනාන්තරවල සෞඛ්‍යයට සැලකිය යුතු තර්ජනයකි. උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම, දිගුකාලීන නියඟ සහ වර්ෂාපතන රටාවේ වෙනස්වීම්, වනාන්තර පරිසර පද්ධති වෙනස් කළ හැකි අතර, ඒවා රෝග, පළිබෝධ සහ ලැව්ගිනි වලට ගොදුරු වීමේ අවදානම වැඩි කරයි. මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් හේතුවෙන් දැනටමත් ආතතියට ලක්ව ඇති වනාන්තරවලට මෙම පාරිසරික වෙනස්කම්වලට ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව අඩුය.
වනාන්තර විනාශය ලෝකයේ බොහෝ රටවල ප්‍රධාන ගැටලුවක්ව පවතී. රක්ෂිත පිහිටුවීම හරහා වනාන්තර ආරක්ෂා කිරීමට උත්සාහ කළද, වාණිජ දැව කැපීම, කෘෂිකාර්මික ව්‍යාප්තිය සහ නාගරීකරණය මෙම වැදගත් පරිසර පද්ධති වෙත දිගින් දිගටම ආක්‍රමණය කරයි. ප්‍රමාණවත් ආරක්ෂාවක් සහ කළමනාකරණයක් නොමැතිව රක්ෂිත වනාන්තර තවදුරටත් ඛණ්ඩනය වීම සිදු වේ.
- අරමුදල් සහ කළමනාකරණ ගැටළු
බොහෝ රක්ෂිත වනාන්තර ප්‍රමාණ අරමුදල් සහ දුර්වල කළමනාකරණයකින් පීඩා විඳිති. කාර්ය මණ්ඩල වැටුප්, උපකරණ සහ යටිතල පහසුකම් ඇතුළු රක්ෂිත වනාන්තර නඩත්තු කිරීම හා ආරක්ෂා කිරීම සම්බන්ධ වියදම් අධික ලෙස ඉහළ යා හැකිය. සමහර අවස්ථාවලදී, රජයන් දිගුකාලීන පාරිසරික ආරක්ෂාවට වඩා කෙටි කාලීන ආර්ථික වාසි සඳහා ප්‍රමුඛත්වය දිය හැකි අතර, වන සංරක්ෂණය සඳහා අඩු ආයෝජනයක් සිදු කරයි.
මීට අමතරව, රක්ෂිත වනාන්තර ඵලදායී ලෙස කළමනාකරණය කිරීමට අවශ්‍ය විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ නොමැති විය හැක. නිසි අධීක්ෂණයක් සහ ඇගයීමක් නොමැතිව රක්ෂිතයේ සෞඛ්‍යය තක්සේරු කිරීම සහ සංරක්ෂණ උපාය මාර්ග පිළිබඳව දැනුවත් තීරණ ගැනීම අපහසුය.
වන රක්ෂිතවල අනාගතය
රක්ෂිත වනාන්තරවල අනාගතය රඳා පවතින්නේ ඒවා සංරක්ෂණය සඳහා රජයන්, සංවිධාන සහ පුද්ගලයන් දක්වන කැපවීම මතය. දේශගුණික විපර්යාසයන්ට එරෙහිව සටන් කිරීම, ජෛව විවිධත්වය ආරක්ෂා කිරීම සහ තිරසාර සංවර්ධනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා වන ගෝලීය ප්‍රයත්නයන් සඳහා පාරිසරික රෙගුලාසි ශක්තිමත්ව ක්‍රියාත්මක කිරීම, වන සංරක්ෂණය සඳහා අරමුදල් වැඩි කිරීම සහ පාර්ශවකරුවන් අතර වැඩි සහයෝගීතාවයක් අවශ්‍ය වේ.
දුරස්ථ සංවේදනය, ඩ්‍රෝන යානා සහ කෘත්‍රිම බුද්ධිය වැනි තාක්‍ෂණික ප්‍රගතිය රක්ෂිත වනාන්තර නිරීක්ෂණය කිරීම සහ ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ද කාර්යභාරයක් ඉටු කළ හැකිය. මෙම මෙවලම් මඟින් වන විනාශය, නීති විරෝධී ක්‍රියාකාරකම් සහ පරිසර පද්ධතිවල සෞඛ්‍යය පිළිබඳ තත්‍ය කාලීන දත්ත සැපයිය හැකි අතර, වඩාත් ඵලදායී කළමනාකරණයක් සහ මැදිහත්වීමක් සඳහා ඉඩ ලබා දේ.
තවද, වන සංරක්ෂණය සඳහා දේශීය ප්‍රජාවන් සම්බන්ධ කර ගැනීම වන රක්ෂිතවල දිගුකාලීන සාර්ථකත්වය සඳහා අත්‍යවශ්‍ය වේ. ප්‍රජා පාදක සංරක්ෂණ ප්‍රයත්නයන් මගින් වන සම්පත් තිරසාර ලෙස භාවිතා කිරීම සහතික කරන අතරම වනාන්තර මත යැපෙන අයගේ ජීවනෝපාය වැඩිදියුණු කිරීමටද උපකාරී වේ.
ජෛව විවිධත්වය සංරක්ෂණය කිරීම, පරිසර පද්ධති නියාමනය කිරීම සහ දේශගුණික විපර්යාසයන්ට එරෙහි සටන සඳහා රක්ෂිත වනාන්තර ඉතා වැදගත් කමක් දක්වයි. ඔවුන් කාබන් වෙන් කිරීම, ජල නියාමනය සහ පාංශු ආරක්ෂාව වැනි අත්‍යවශ්‍ය සේවාවන් සපයන අතරම ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාවන් සඳහා තිරසාර ජීවනෝපායන් සඳහා ද සහාය වේ. කෙසේ වෙතත්, රක්ෂිත වනාන්තර නීතිවිරෝධී ලෙස දැව කැපීම, දේශගුණික විපර්යාස සහ අරමුදල් ප්‍රමාණවත් නොවීම ඇතුළු අභියෝග රාශියකට මුහුණ දෙයි. මෙම අභියෝගවලට මුහුණ දීමෙන් සහ ගෝලීය සංරක්ෂණ ප්‍රයත්නයන් ශක්තිමත් කිරීමෙන්, වන රක්ෂිතයන් අඛණ්ඩව වර්ධනය වන බව සහතික කර ගත හැකි අතර සෞඛ්‍ය සම්පන්න, වඩා තිරසාර ලෝකයකට දායක විය හැකිය.
තමාලී පතිරාජ
-w_200.jpg)
-w_200.jpg)
