පැරිසියේ නොට්‍රේ-ඩේම් ආසන දෙව්මැදුර (Notre-Dame Cathedral) ප්‍රංශයේ වඩාත්ම කැපී පෙනෙන හා ඓතිහාසික වශයෙන් ද වැදගත් ආගමික ස්ථානයකි. එහි ඉතිහාසය වසර 800 කට වැඩි කාලයක් පුරා විහිදෙන අතර ඓතිහාසික වටිනාකම මෙන් ම එහි ඉදිකිරීම්, ආගමික වැදගත්කම, දේශපාලන සිදුවීම් සහ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රයත්නයන් මගින් එහි වටිනාකම තව දුරටත් වැඩි කිරීමට සමත්ව ඇත. මෑතකාලීනව මෙය කතා බහට ලක් වූ ප්‍රවෘතියක් විය.

ඉතිහාසය

ක්‍රි.ව.1163 - 1182 කාල වකවානුව තුළ මෙහි අත්තිවාරම දමා ඇති අතර ගායන කණ්ඩායම සිටින ස්ථානය ඇතුළු ආසන දෙව්මැදුරේ නැගෙනහිර කෙළවරෙහි මූලික වැඩ කටයුතු ආරම්භ කර ඇත. වර්ෂ 1182 - 1220 කාලයේ ආසන දෙව්මැදුර ක්‍රමයෙන් පුළුල් කරන ලද අතර එහි දී මෙම දෙව්මැදුරේ විශේෂ ලක්ෂණයක්ව පවතින ආරක්කු හැඩැති ගෘහනිර්මාණ අංගය (flying buttresses) නිර්මාණය කිරීම සඳහා අවධානය යොමු කරන ලදී. 1235 - 1345 අතර කාලය වන විට නොට්‍රේ-ඩේම් ගොඩනැගිල්ල අදියර වශයෙන් නිම කරන ලදි. ඒ අනුව පල්ලියේ ප්‍රධාන කොටස, 13 වන සියවසේ මැද භාගය වන විට නිම කරන ලදී. සුප්‍රසිද්ධ රෝස කවුළු සහ බටහිර දිශාවේ ඉදිරිපස කොටස පසුව නිම කරන ලදී. 

Notre-Dame දෙමැදුරේ සුවිශේෂ ගොඩනැගීමත් සමඟ ප්‍රංශයේ වැදගත්ම ආගමික ගොඩනැඟිලිවලින් එකක් බවට පත්වීමට එයට හැකි වූ අතර පැරිසියේ කතෝලික පල්ලියේ බලයේ සංකේතයක් බවට මෙය පත්විය. මෙම දෙව්මැදුර තුළ එරට රජවරුන්ගේ රාජාභිෂේකය ඇතුළු වැදගත් සිදුවීම් රාශියක් පවත්වා ඇත. නිදසුනක් වශයෙන් ගතහොත් නැපෝලියන් බොනපාට් 1804 දී එහි අධිරාජ්‍යයා ලෙස කිරුළු පැළඳීම, ප්‍රංශ ඉතිහාසයේ ප්‍රධාන අවස්ථාවක් සනිටුහන් කළේය. ජෝන් ඔෆ් ආර්ක්ගේ ශාන්තුවරය ද මෙම ආසන දෙව්මැදුරේ දී සිදු වූ අතර ඉතිහාසය පිරික්සීමේ දී එය සියවස් ගණනාවක් පුරා රාජකීය මංගල උත්සව, අවමංගල්‍ය සහ අනෙකුත් වැදගත් සිදුවීම්වල ස්ථානය වී ඇත.

ප්‍රංශ විප්ලවය අතරතුර (1789-1799) දෙව්මැදුරට දැඩි ලෙස හානි සිදු විය. විප්ලවවාදීන් පල්ලියට පහර දුන් අතර එහිදී ආගමික පිළිම බොහොමයක් විනාශයට පත්විය. Notre-Dame දෙවිමැදුර කාලයක් ගබඩාවක් ලෙස පවා භාවිතා කර ඇති බව වාර්තා වේ. ප්‍රංශයේ රාජකීය බලයේ සංකේතයක් ලෙස මෙම ආසන දෙව්මැදුර පැවැති නිසා මෙය විප්ලවීය උද්යෝගයේ ඉලක්කයක් බවට නිරායාසයෙන් ම පත් වී තිබුණි. එබැවින් මෙම කාලය තුළ එහි බොහෝ වටිනා වස්තු කොල්ලකෑමට හා විනාශයට පත් වී ඇත.

19 වන ශතවර්ෂයේ දී ප්‍රංශ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පියෙකු වන Eugène Viollet-le-Duc විසින් විශාල ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රයත්නයක් Notre-Dame දෙවිමැදුර තුළ සිදු කරන ලදී. 1840 ගණන්වල ආරම්භ වූ මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය 1860 ගණන් දක්වා පැවති අතර Notre-Dame හි මුල් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ ආකෘතිය නැවත ප්‍රතිනිර්මාණය කිරීමට උත්සාහ කළේය. මෙම කාලය තුළ එකතු කරන ලද සුප්‍රසිද්ධ ශිඛරය සහ චිමේරා ප්‍රතිමා වැනි සමහර අංග දෙව්මැදුරේ වර්තමාන පෙනුමට පාදක විය. මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය සිදුවූයේ වික්ටර් හියුගෝගේ The Hunchback of Notre-Dame (1831) නවකතාවෙන් පසුව බව කියවේ. එම කෘතිය මගින් මෙම ආසන දෙව්මැදුර සහ එහි සංරක්ෂණය පිළිබඳව යම් උනන්දුවක් ඇති කිරීමට හා පුනර්ජීවනයක් පාඨකයා තුළ ඇති කිරීමට උපකාරී වූ බව ද කියවේ.

දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේ දී ගුවන් ප්‍රහාරවල දී මෙම දෙව්මැදුරේ ජනේල කිහිපයක් කැඩී බිඳී ගිය ද, ලෝක යුද්ධ දෙකේදී ම සැලකිය යුතු හානියක් Notre-Dame සඳහා එල්ල නොවුණි. එය ආශ්චර්යමත් බේරීමක් බව සමාජයේ පිළිගැනීමයි.

වසර ගණනාවක් පුරා ආසන දෙව්මැදුර වැදගත් සංස්කෘතික හා ආගමික ස්ථානයක් ලෙස පවතින අතර සෑම වසරක ම මිලියන ගණනක නරඹන්නන් ප්‍රමාණයකගේ ආකර්ෂණය හිමි කරගන්නා ස්ථානයක් බව අවිවාඅදිත ය. මෙය 1970 දී ජෙනරාල් චාල්ස් ඩි ගෝල්ගේ අවමංගල්‍ය උත්සවයේ දී ජාතික ශෝක ස්ථානයක් ලෙස ද නම් කර ඇත.

වටිනාකම්

ලෝකයේ වඩාත් ම කැපී පෙනෙන සන්ධිස්ථානයක් වන Notre-Dame ආසන දෙව්මැදුරේ වටිනාකම් බොහෝමයක් වන අතර ඓතිහාසික, වාස්තු විද්‍යාත්මක, ආගමික, සංස්කෘතික සහ සංකේතාත්මක යන ප්‍රධාන අංශ කිහිපයක් ඔස්සේ සැලකිය හැක. මෙය ගැඹුරු අධ්‍යාත්මික වැදගත්කමක් ඇති ස්ථානයකි. මධ්‍යකාලීන ඉංජිනේරු විද්‍යාවේ විශිෂ්ටත ම සාක්ෂියක්, ප්‍රංශ උරුමයේ සංකේතයක් සහ කලාත්මක ආශ්වාදයේ මූලාශ්‍රයක් වශයෙන් තව දුරටත් මෙය හැඳින්විය හැක.

• ඓතිහාසික වැදගත්කම:

මෙම දෙමැදුරේ අත්තිවාරම සහ එහි කාලනීර්ණය සලකන කල්හි එහි ඉදිකිරීම් ක්‍රි.ව.1163 දී VII වන ලුවී රජුගේ පාලන සමයේ දී ආරම්භ වූ අතර වර්ෂ 1345 දී ගොඩනැගිල්ලේ සියලු කටයුතු නිම කරන ලදී. මෙම දෙව් මැදුර සතු ඉතා දිගු වූ ඉතිහාසය, මධ්‍යකාලීන ප්‍රංශ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ සහ සමාජයේ ජීවමාන සාක්ෂියක් ලෙස පෙන්වා දීමට හැකි වේ. මෙම ගොඩනැගිල්ලේ ප්‍රමාණයන් ගත් කළ දිග අඩි 420 (මීටර් 128)ක් ද, පළල අඩි 157 (මීටර් 48)ක් ද, නව වහලේ උස අඩි 115 (මීටර් 35)ක් ද, කුළුණක උස අඩි 226 (මීටර් 69)ක් ද, ස්පීර්වල උස අඩි 315 (මීටර් 96)ක් ද වේ. මෙම ආසන දෙව්මැදුරේ විශාල රෝස කවුළු තුනෙන් එකක් 13 වන සියවසේ දී සවි කර ඇත. එමෙන් ම මේ ආශ්‍රිතව සිදු වූ ඓතිහාසික සිදුවීම් පිළිබඳ සැකීමේ දී වර්ෂ 1804 දී අධිරාජ්‍යයා ලෙස නැපෝලියන් බොනපාට්ගේ රාජාභිෂේකය සහ දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේ දී 1944 දී පැරිස් මුදා ගැනීම ඇතුළු ප්‍රධාන ඓතිහාසික අවස්ථා කිහිපයක් සිදු වී ඇත. මෙහි ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීමේ දී ආසන දෙව්මැදුර යනු ප්‍රංශ ගොතික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ (Gothic architecture) ප්‍රධාන උදාහරණයක් ලෙස පෙන්වා දිය හැක. පියාසර කරන බුටස් (flying buttresses), විශාල රෝස කවුළු (rose windows) සහ ඉහළ සිවිලිම් සහ පුළුල් පැල්ලම් සහිත වීදුරු ජනේල සඳහා ඉඩ සලසන රිබ්ඩ් සුරක්ෂිතාගාර (ribbed vaults) වැනි නවෝත්පාදනයන් මෙහි දී දැක ගත හැක. මෙහි ඇති සංකේතාත්මක ලක්ෂණ ලෙස මුහුණත (ceilings) හා ශිඛරය (2019 ගින්නෙන් විනාශ වූ නමුත් දැනට ප්‍රතිසංස්කරණය වෙමින් පවතී) වැනි අංග සහ එහි සිවිලිම් සහ සවිස්තරාත්මක මූර්ති සහිත අභ්‍යන්තරය එහි ගෘහනිර්මාණ ශිල්පයේ වටිනාකමට තිව්‍ර කිරීමට දායක වේ. ආසන දෙව්මැදුරේ කැපී පෙනෙන පැල්ලම් සහිත වීදුරු ජනේල සහ බයිබලානුකුල කථා සහ රූප නිරූපණය කරන මධ්‍යකාලීන කලාවේ විශිෂ්ටත ම සාක්ෂි වන මූර්ති ඇත. මෙම දෙව්මැදුර, සම්භාව්‍ය සංයුතිවල සිට නවීන අනුවර්තනයන් දක්වා අසංඛ්‍යාත කලා, සංගීතය, සාහිත්‍යය සහ චිත්‍රපට කෘතිවලට ආභාෂය ලබා දී ඇත. නොට්‍රේ-ඩේම් යනු යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අතරින් එකක් ද වේ.

• ආගමික වැදගත්කම:

කන්‍යා මරියතුමි වෙනුවෙන් කැප කර ඇති Notre-Dame යනු ආසන දෙව්මැදුරකි. එනම්, රදගුරුවරයෙක්ගේ "කැතීඩ්‍රාව" (seat) අඩංගු වන පල්ලිය වේ. මෙය රදගුරු පදවියක මධ්‍යම පල්ලිය ලෙස සේවය සපයන අතර සම්මන්ත්‍රණය හෝ රදගුරු මණ්ඩලය තුළ වාර්ෂික සම්මන්ත්‍රණ ආදිය පැවැත්වීමට ද භාවිතා කරයි. මීට අමතරව Notre-Dame හි රෝමානු කතෝලික ඇදහිලිවන්තයන්ගේ නමස්කාරයේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස ද හැඳින්විය හැක. එමෙන් ම සමූහ, මංගල උත්සව සහ අවමංගල්‍ය වැනි විවිධ ආගමික උත්සව ද මෙහි දී පවත්වනු ලබයි. නොට්‍රේ-ඩේම් දේවස්ථානය දිගු කලක සිට වන්දනාකරුවන්ගේ ගමනාන්තයක් වන අතර කටු ඔටුන්න (යේසුස් ක්‍රිස්තුස් විසින් පැළඳ සිටි බව විශ්වාස කෙරේ) වැනි ධාතූන් 2019 ගින්නෙන් පසු එය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා රැගෙන යන තෙක් ආසන දෙව්මැදුර තුළ තැන්පත් කර තිබුණි. ආසන දෙව්මැදුර, ප්‍රංශයේ කතෝලික ඇදහිල්ලේ හදවත නියෝජනය කරන අධ්‍යාත්මික සංකේතයක් වේ. එපමණක් නොව මධ්‍යතන යුගයේ ක්‍රිස්තියානි භක්තියේ සහ ගෘහ නිර්මාණ අභිලාෂයේ ද සංකේතයකි.

• සංස්කෘතික වටිනාකම්

Notre-Dame යනු ප්‍රංශ අනන්‍යතාවයේ සහ ජාතික අභිමානයේ සංකේතයකි. එය බොහෝ විට සාහිත්‍ය, කලාව සහ චිත්‍රපටවල නිරූපණය වන පැරිසියේ සහ ප්‍රංශයේ සංස්කෘතික ජීවිතය නිරූපණය සඳහා කේන්ද්‍රීය වී ඇත. මෙම දෙව්මැදුර වික්ටර් හියුගෝගේ The Hunchback of Notre-Dame (1831) මගින් ඉතා ප්‍රසිද්ධියට පත් විය. එය දෙව්මැදුරේ ජනප්‍රියත්වය සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි කළ අතර එහි ඓතිහාසික වටිනාකම වඩාත් අගය කිරීමට මෙම සාහිත්‍ය නිර්මාණය හේතු විය. පැරිසියේ වැඩිපුර ම නරඹන ලද ස්මාරකවලින් එකක් ලෙස මෙම දෙව්මැදුර සැලකිය හැකි අතර එය එරට ජාතික ආර්ථිකයට දායක වෙමින් සෑම වසරක ම මිලියන ගණනක් සංචාරකයින් ආකර්ෂණය කරනු ලබයි.

• සංකේතාත්මක වටිනාකම

ප්‍රංශ විප්ලවය හා දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේ දී බෝම්බ ප්‍රහාර එල්ල වීම මෙන් ම සහ 2019 දී ඇති වූ ගින්න ඇතුළු සියවස් ගණනාවක කැලඹීම් හරහා ආසන දෙව්මැදුරේ පැවැත්ම හා එයට ඇති ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව සංකේතාත්මක වටිනාකමක් බවට පත් කර ඇත. එමෙන් ම Notre-Dame යනු ප්‍රංශයේ සංස්කෘතික උරුමයේ සංකේතයක් වන අතර එය ආගමික ස්ථානයක් ලෙස පමණක් නොව ජාතික වස්තුවක් ලෙස ද පිළිගැනේ. ප්‍රංශ රජය සහ ගෝලීය ප්‍රජාව 2019 ගින්නෙන් පසු එය සංරක්ෂණය කර ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමට සැලකිය යුතු උත්සාහයක් ගෙන ඇත.

2019 සිදු වූ අනතුර 

වර්ෂ 2019 අප්‍රේල් 15 වන දින ඇති වූ ව්‍යසනකාරී ගින්නකින් දෙව්මැදුරට දැඩි ලෙස හානි සිදු විය. ගින්නෙන් ආසන දෙව්මැදුරේ වහලය, කොත සහ එහි ලී රාමුවේ කොටස්වලට විශාල විනාශයක් සිදු විය. එදින සවස් කාලයේ ගින්න ආරම්භ වූ අතර එය ඉක්මනින් වහලය දක්වා පැතිරී ගොස් ඇති අතර අවසානයේ සංකේතාත්මක කුළුණ කඩා වැටී ඇත. මෙම ගිනි ගැනීම විනාශකාරී තත්ත්වයක් බවට පත් වූයේ මුලු ආසන දෙව්මැදුරේ ම ව්‍යුහයට තර්ජනයක් එල්ල කළ බැවිනි. ගිනි නිවන භටයින් ගොඩනැගිල්ල බේරා ගැනීමට වෙහෙස නොබලා කටයුතු කළ අතර සවස් වන විට ගින්න බොහෝ දුරට පාලනය කර ඇත. ගල් ව්‍යුහය සහ ඇතුළත ඇති බොහෝ කලා කෘති ඉතිරි වූ නමුත් සිදු වූ හානිය අතිමහත්ය. වාසනාවකට මෙන්, ගිනි නිවන භටයින්ගේ සහ කාර්ය මණ්ඩලයේ කාර්‍යක්ෂම ක්‍රියාමාර්ගවල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බොහෝ ධාතු සහ මිල කළ නොහැකි කලා කෘති (කටු ඔටුන්න සහ ශාන්ත ලුවීගේ ටියුනික් වැනි පුරාවස්තූන්) රැක ගැනීමට හැකි විය. එහි බිත්ති සහ ඝංඨාර කුළුණු ඇතුළු ගල් ව්‍යුහය බොහෝ දුරට නොවෙනස්ව පැවති නමුත් වහලය, ලී රාමුව (13 වන සියවසහි නිර්මිත) විනාශයට පත් විය. සිදු වූ මෙම ව්‍යසනය හමිවේ කම්පාවට පත් ප්‍රංශ ජනාධිපති එම්මානුවෙල් මැක්‍රොන් විසින් දෙව්මැදුර එහි පැරණි තත්ත්වයට ම පත් කිරීමට පොරොන්දු විය. ඔහු වසර පහක් ඇතුළත Notre-Dame නැවත ගොඩනැගීමට පොරොන්දුවක් ලබා දුනි. නමුත් මෙම ඉලක්කය පසුව අභියෝගාත්මක එකක් බවට පත් විය. 

කෙසේවෙතත් දෙව්මැදුරේ ප්‍රතිසංස්කරණ කටයුතු සඳහා ලොව වටින් ම පරිත්‍යාග ගලා ආවේය. ධනවත් පුද්ගලයන් සහ සමාගම් මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය සඳහා අරමුදල් සැපයීමට ඩොලර් මිලියන ගණනක් පොරොන්දු විය. හානියට පත් වහලය, ශිඛරය සහ ගොඩනැගිල්ලේ අනෙකුත් කොටස් නැවත ගොඩනැඟීම මෙන් ම ඓතිහාසික ව්‍යුහයේ අඛණ්ඩතාව ආරක්ෂා කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් සැලකිය යුතු ප්‍රතිසංස්කරණ ව්‍යාපෘතියක් ඒ සඳහා දියත් කරන ලදී. ඇස්තමේන්තු කර ඇති පරිදි පෙදරේරුකරුවන්, වඩු කාර්මිකයන්, ප්‍රතිසංස්කරණය කරන්නන්, වහලවල්, වාත්තු කම්කරුවන්, කලා විශේෂඥයන්, මූර්ති ශිල්පීන් සහ ඉංජිනේරුවන් මෙම ව්‍යාපෘතිය සඳහා වැඩ කළ අතර, ඒ සඳහා යුරෝ මිලියන 700 (පවුම් මිලියන 582) වැය වී ඇත.

ගින්නට හේතුව සොයා ප්‍රංශ බලධාරීන් පරීක්ෂණයක් ආරම්භ කර තිබුණි. කිසිදු අපවිත්‍ර නැතහොත් කඩාකප්පල්කාරි ක්‍රියාවක් සිදු වූ බවට කිසිදු සාක්ෂියක් හමු වී නැත. නමුත් මෙම සිද්ධිය ඓතිහාසික ගොඩනැගිලිවල ආරක්ෂාව පිළිබඳව කනස්සල්ලක් මතු කළේය.

දෙවිමැදුර නැවත විවෘත වීම

වර්ෂ 2024 දෙසැම්බර් 07 වැනිදා නෝත්‍රදාම් දේවස්ථානය නැවත විවෘත කිරීම ලෝක රාජ්‍ය නායකයන් රැසකගේ සහභාගිත්වයෙන් හා පූජකවරුන්ගේ මඟපෙන්වීම හා මෙහෙයවීම ඔස්සේ ඉතා ම සාර්ථකව සිදු වුණි. පැරිසියේ අගරදගුරු ලෝරන්ට් උල්රිච් විසින් තුන් වරක් දේවස්ථාන සීනුව නාද කිරීමෙන් පසු දේවස්ථානය නැවත වරක් විවෘත වූ බව සංකේතාත්මකව ප්‍රකාශ විය. බිෂොප්වරු 170කගේ සහභාගිත්වයෙන් දෙසැම්බර් 08 වැනිදා උදෑසන විශේෂ දේව මෙහෙයක් පැවැත් වූ ඇති අතර ශුද්ධ වූ ජලයෙන් රැස්ව සිටි පිරිස දෝවනය කිරීමේ චාරිත්‍රය ද අගරදගුරුතුමා විසින් සිදු කර ඇත.

මෙම සමාරම්භක උත්සවයේ දී ප්‍රංශ ජනපති හා ඔහුගේ ආර්යාව වන බ්‍රිගිට් මැක්ටොන් දේවස්ථානයේ ඉදිරි පෙළ අසුන් ගෙන සිටි ඇති අතර ලෝක පූජිත පූජක උතුමන්ලාගෙන් මෙන් ම ලෝක රාජ්‍ය නායකයන්ගෙන් සැදුම්ලත් සම්භාවනීය අමුත්තන් රැසක් එනම් එක්සත් ජනපදයේ ජනපති ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප් ද, යුක්ක්‍රේන ජනපති සෙලෙස්ති ද, වේල්සයේ විලියම් කුමරු ‍යන අය ද ප්‍රංශ ජනපතිගේ ඇරයුමින් මෙම සම්භාවනීය ඓතිහාසික උත්සවයට එක් වී තිබුණි. එමෙන් ම ප්‍රංශ විලාසිතා සමාගම්වල සභාපතිවරුන් හා ඉහළ පෙළේ දේශපාලනඥයන් ද මෙම උත්සවය සඳහා ඇරයුම් ලබා තිබුණි.

සැකසුම හා සංස්කරණය - ප්‍රසිලා සඳරුවනි